Zaginiona kolekcja

Według osiemnastowiecznych opinii Gabinet Historii Naturalnej księżnej Anny Jabłonowskiej w Siemiatyczach na Podlasiu był jednym z największych w Europie i posiadał zbiory cenniejsze niż te zgromadzone w paryskich ogrodach królewskich, dzięki którym w 1793 r. powołano Muséum National d’Histoire Naturelle.

Do Gabinetu Jabłonowskiej trafiły cenne okazy, m.in. herpetologiczna część kolekcji słynnego holenderskiego przyrodnika i farmaceuty Alberta Seby. Znany i ceniony w całej Europie Gabinet, był odwiedzany przez koronowane głowy i najznakomitszych przedstawicieli polskiego Oświecenia oraz stanowił warsztat pracy m.in. przyrodników dla Krzysztofa Kluka i Remigiusza Ładowskiego.

Anna Jabłonowska była autorką lub tłumaczką m.in. Ustawy powszechne dla swoich rządców (1783-1785), Porządek robót miesięcznych ogrodnika (1786) i Physiologia albo krótko zebrane lekcje elementarne o naturze i właściwościach duszy, które stały się podstawą naukowej agronomii w Rzeczypospolitej. Była również zaangażowana w działania Konfederacji Barskiej.

Od dawna historycy nauki poszukiwali dokumentów związanych z zakupioną przez cara Aleksandra I kolekcją Jabłonowskiej, która zasiliła powstające Muzeum Uniwersytetu Moskiewskiego. Prace prowadzone w Instytutu Historii Nauki PAN im. Ludwika i Aleksandra Birkenmajerów doprowadziły do odnalezienia w rosyjskich archiwach rękopisów pozwalających na odtworzenie owianych tajemnicą losów kolekcji po opuszczeniu Podlasia oraz listy okazów przyrodniczych zgromadzonych w Siemiatyczach.

Aktualnie w IHN PAN realizowany jest projekt stworzenia wirtualnego gabinetu księżnej Anny Jabłonowkiej. Oryginalne zbiory nie przetrwały, ale na podstawie odnalezionego wykazu będzie można, posiłkując się gatunkami z europejskich osiemnastowiecznych kolekcji, pokazać okazy obecne w siemiatyckiej kolekcji. Na stronie internetowej zostaną udostępnione także publikacje księżnej Anny Jabłonowskiej i rozproszone w licznych archiwach jej rękopisy oraz rezultaty dotychczasowych badań. Jest to pierwszy tego rodzaju projekt, którego celem jest odtworzenie polskiego osiemnastowiecznego gabinetu historii naturalnej. Autorzy mają nadzieję nie tylko na kontynuację prowadzonych od lat w IHN badań naukowych, ale także na dotarcie dzięki wirtualizacji, do młodych odbiorców.